İyiye doğru, umutla, her zaman

"Gerçeği aramasını ve söylemesini bilememek, gerçek olmayanı söylemesini bilmenin örtemeyeceği bir kusurdur."
- Boris Pasternak

Sahaf gezmek, kitap okuyucusuna yahut tutkununa türlü sürprizleri de beraberinde getiren, adrenalini yüksek bir hareket. İstediğiniz kitaba ulaşıp ulaşmama endişesinin yanında bir de hiç beklemediğiniz kitaplarla karşılaşma güzelliğini yaşayabiliyorsunuz. İlk baskısı 1968 yılında Ant Yayınları'ndan, ikinci baskısı ise 1985 yılında Su Yayınları'ndan yapılan bu kitapla karşılaşmamın özeti şu: sahaf talihi.

Kitabın üzerine tükenmez kalemle "Bunu Oku" yazılması kabul edemediğim şey, fakat en az on yıldır aradığım bu kitabın önemini bildiğim için ses etmedim. Şairin yaşamını görmek, okumak istiyordum çünkü bir an evvel.

"Bir şairin yaşamı şiiridir. Gerisi ancak dipnot olabilir. Şair, ancak, okuyucu onu avucunun içinde tutuyormuşçasına, her şeyiyle -duyguları, düşünceleri ve eylemleri ile- görebiliyorsa, şairdir... Şiir aldanmaz. Şiir sahtekarları ortada bırakır. Şiir yalanı asla bağışlamayan bir kadındır."

Yevgeni Aleksandroviç Yevtuşenko, Rusya'nın (doğduğu 1933 yılını düşünürsek SSCB demeli) en büyük şairlerinden biri. Özellikle Stalin'in son dönemleri sonrasına etki ediyor. Derdi ise şu, tüm gerçekleri korkmadan ama biçim kaygısı gütmeden, özgürce haykırabilmek. Bu yolda çok çile çekmese de türlü badireler atlatıyor. Şiirleri başlarda küçük ve önemsiz görülürken kısa bir süre sonra on binlere hitap eden konuşmalarla ve okuduğu şiirleriyle "Yevtuşenko şiiri" tüm dünyaya nam salıyor. İlk devrimci şairler Vladimir Mayakovski ile Sergey Yesenin'in etkisini, kendi üslubundan geçirerek çoğaltıyor. Böylece dünya Rus şiirine iyice dikkat kesiliyor.

"Erken Yazılmış Bir Yaşam Öyküsü", Yevtuşenko'nun kendi ellerinden çıkan kısa hayat hikâyesi. Sadece şiir üzerine değil, özellikle siyasal ve toplumsal olarak gördüklerini, yaşadıklarını, çok detaya inmeden aktarıyor. Bazı anlarını okurken bir taraftan da Alexander Scriabin ve Sergey Rahmaninov‎ dinlerseniz; okuduğunuz ânın içine daha rahat yerleşebilirsiniz.

"Annem şair olmamı istemiyordu. Şiiri sevmediğinden değildi bu. İnandığı bir şey vardı. Şair işkence çeken, durulmamış, güvensiz, tedirgin bir yaratıktı. Çoğu Rus şairin sonu pek trajikti. Puşkin ve Lermantov düelloda öldürülmüşlerdi. Blok deliler gibi çalışarak kendini tüketmiş, sonunda intihar etmişti; Yesenin kendini asmıştı; Mayakovski kendini vurmuştu. Bana hiç söz etmemekle birlikte pek çok şairin de Stalin'in toplama kamplarında öldüğünü biliyor olmalıydı. Bütün bunlar benim geleceğimden endişelenmesine neden oluyor, defterlerimi yırtıyor ve kendi deyimiyle "daha ciddi" bir şeyler yapmam için beni sıkıştırıyordu. Ama bence dünyadaki en ciddi şey şiirdi."

Bu kitabı bitirirken, okuyucuda önce Pasternak ve Mayakovski okumaları yapma içgüdüsü oluşuyor ki okunmalı. Peşinden önce klasik müzik sonra da resim beğenisi oluşturmak ve keşfetmek geliyor. Böyle güzel şeylerin de peşinden gitmeli elbette. O hâlde Mayakovski'den bir dörtlük paylaşmak elzem oldu:

"Hayatın en hüzünlü anı,
Mevsimine kapıldığın kişinin
Bahçesinde açabilecek bir çiçek
Olmadığını anladığın andır."

İnsanın öyle bir ânı vardır ki, canına şiirden başka bir şey değemez. Bazı şiirler bu yüzden can simididir. Şiir, can simididir...

Bazen de bezginlik uykusundan uyanmak için koca gerçekler patlar gözlerimizde. Sonra uyanır ve umudu ararız onlarca kötülük içinde. İyiye doğru, umutla, her zaman.

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Yürüdüğü yolda, gölgesi öfke olanlara

"Yola çıkmak, haklı çıkmaktır diyorum 
Halis muhlis Bursa çakısı gibi zihnim
Keskin sirke, ekşitiyor kalbimi
İyi olacak, biliyorum."
- Yağız Gönüler, Dergâh, 273, Kasım 2012

Bu yazıya kendi şiirimden bir bölümle başlama densizliğini gösterdiğim için öncelikle kitap dostlarından özür dilerim. Bu hadsizliğim, yola çıkmak ve yürümek üzerine olan tutkuma telakki edilirse bir nebze ferahlarım.

Kitaplar üzerine yapılan önermelerde, "kişisel gelişim", "baş ucu", "yol" yahut "konsantrasyon" kategorileriyle, insanları adeta veritabanı tablolarına bölen sermaye aşkına inat, Birhan Keskin neşeli ve endişeli şiirlerinden oluşan bu kitabıyla okuyucuya bir yol yapıyor. Bu yol 2006'da yapılmış olup önce "Taş Parçaları"yla başlıyor, ardından da "Eski Dünya"ya ulaşıyor.

Kadın şairlere ve yazarlara, öfke çok yakışıyor. Bu minvalde Şule Gürbüz'ü anmadan olmaz. "Kambur"daki öfke, tüm suskun tamburları hareketi geçirebilir zira. Birhan Keskin'in "Y'ol"u da çok sert açılıyor. "Sunu ya da bir parça matematik" isimli giriş taksiminde şair uyarıyor:

"Her gün adalet ve zalimlik üzerine düşündüm. Belki de her şey. Her gün bir barbar, bir medeni ile gezdim sokaklarda. Minareleri her gün sabaha ezan sesleriyle ben açtım. Her gün bir perdeyi aralamaya çalıştım. Her gün hiçbir şeyi anlamadığımı düşündüm, her gün her şeyi anladığımı düşündüm... Ne idüğü belirsiz yerler benimle yürüdü... Her gün bir taş parçası söktüm içimden... Öfkeni unutma dedim kendime her gün, unutursan düşersin dedim... Her gün insan olmak ne çok kusur içeriyor diye düşündüm."

Derken şiirler peşi sıra akıyor, bol sarsıntılı bir yol gibi. Elinizde sıcak bir içecek varsa şayet, dökebilirsiniz. Neden mi? Bakalım.

"Hava aldıkça sızlayan bir diş var içimde.
Susmam bundan, konuşmam bundan.
Ben zaten o ilk acıyla ölmediğimde çok gücenmiştim hayata.
İnsan olmuştum ilk o zaman.
Ya da bozmuşlardı beni yenidoğandan.
Kendimi acıya teslim ettiğimde hatırladım,
Ölünmüyordu, hatırladım."

Sıradaki eser ise tam bağımsız ve daima öfkeli "akrepler" için geliyor:

"Hani adalet?
Bir kasım'dan öteki kasım'a
Bir yanım kör bir yanım sağır."

Bir aşkta vuku bulan tüm yenilgileri, yeniden ve değneksiz ayağa kaldırabilecek ağırlıkta şiirler. Kimi zaman taş, kimi zaman kum yutkunuyor okuyucu. Çok mu duygusal oldu bu? Hayır, çünkü:

"Bir su aygırı kadar yaralıyım dünyadan
Anlıyor musun?
İçimde uzağa bakan bir zürafa var
Hayat orda burda her yerde kaynıyor."

Modernizme de türlü türlü tokatlar var Birhan Keskin şiirlerinde. Mesela kitabın "Eski Dünya" bölümünden "Öteki" adlı şiir şöyle bitiyor:

"Siz "It was very amazing" derken "and fun"
Onlar özür dileyenlerdi ağacın ruhundan.
Balkonunuz çok yüksek sizin baş döndürüyor.
Dünya pek alçak bir yer olacak yakında öyle görünüyor."

Yolu çok fazla uzatmadan, kestirmeden ama "Keskin" gösteren şiirler...

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Gerçeklik soyutluğunda gizli öyküler arayanlara

"Taş Bina ve Diğerleri" Aslı Erdoğan’ın 2009 yılında on yıl aradan sonra çıkarttığı son öykü kitabı. Öykü denmesi güç, şiirsel bir anlatımla örülmüş olan kitap, roman-öykü karışımı deneysel bir tür olma özelliği gösteriyor.

"…Sonuçta her insan hayatı bir yenilgidir, ama bazılarınınki daha görkemli bir yenilgi." diyor yazar hikayelerinin birinde ve bu cümle üzerinden giderek 134 sayfalık anlatısında yenilenlerin sesini duyurmaya çalışıyor. Erdoğan’ın Taş Binası kitaptaki öyküleri birbirine bağlayan ütopik bir öğe. Her karakter, her olay Taş Bina ya gidiyor. Ona çekiliyor. Binanın kapılarınca yutulup, parmaklıkları tarafından hapsediliyor.

Bu binanın içinden, kendisine çektiği duvarlar ardından öyküler anlatan karakter ise ‘’A.’’ Bu karakter Yusuf Atılgan’ ın C. sinden izler taşıyor.

"İnsan üzerine upuzun bir şiirdir A. Uzun, anlaşılmaz, duraksız bir şiir. Belki tek bir dize, vaktinden önce konmuş bir virgülle yarıda kesilen…"

A.’nın yalnızlığı, kendini içine hapsedişi, Taş Bina’nın taş duvarları ardında yaşadıkları, oradan görüp yaptığı çıkarımlar üzerinden giden öyküler yer alıyor kitapta. Başı ve sonu ayrı, ortasından birbirine bağlanan olaylar şeklinde kurgulanmış okunması zor öyküler bunlar.

Bu yönüyle de felsefi ve sosyolojik yönü oldukça ağır basan bir kitap "Taş Bina ve Diğerleri"... Dolayısıyla bu doğrultuda kazanılmış ortalama bir birikim gerektiriyor. Yoksa metinlerin büyük çoğunluğunda meydana gelen dağılmalar ve parçalanmalar okur için anlamsız ve sıkıcı bir hal alabiliyor. Ancak bu parçaları toplayıp saklamayı beceren okur anlatının gerekli yerlerinde eksikleri görüp, biriktirdiklerini devreye sokarak öykülerin tam anlamıyla içinde yer alabiliyor.

Öykülerin tümü yokuş yukarı gidiyor. Dik ve zor çıkılan yokuşlar bunlar. Kaybolmuş karakterlerin kaybettiklerini yokuşlar ardında bulabilme umutları. Yokluğun yokuşları.

Farklı memleketlerden farklı kadınların Taş Binası hastane, Tek başına çılgınlığıyla konuşanların Taş Binası hapishane, Kendini toplumdan soyutlayanların taş binası insanlar, serseri çocukların Taş Binası sokaklar… Kitapta onlarca taş bina var,bir o kadar da başka imge. Çoğalıp azalması kanaati okura bırakılmış. Erdoğan’ın karakterleri sorunlu karakterler. Kendileri ve çevrelerine karşı karanlıkta kalmayı seçmiş bunu da anlatım ve düşüncelerine yansıtan tipten insanlar. "Elimi dokundurduğum her şey, yaralı bereliydi. Bavuldan taşan giysiler, masaya yığılan kitaplar sararıp solmuş, yırtılmış, lekelenmişti. Bardaklar saydamlıklarını yitirmiş, kalemler de, küflü ekmekler de iç karartıcı duvarlar gibi orasından burasından kemirilmişti…" Yazarın anlatımında karamsarlığı yoğun bir lirizmle beslediği gözlemleniyor. Dili anlatım tarzı olarak değil anlatım yöntemi olarak kullanıyor. Parçaların dış görünümlerini olabildiğince ruhanileştirip, gerçekliğini içlerine yerleştiriyor. Bu nedenle gerçeğe ulaşmak dikkat konsantre ve çaba gerektiriyor.

Taş Bina’ya ve onun karanlığına çekilen insanları anlatan A.nın kendi hikayesini de okuyoruz kitapta ‘’Gözlerini ona bırakan bir melek’’ var aşık olduğu. ‘’Gözlerini bende unuttun. Al onu, lütfen. Al onu benden’’ diyor sık sık.. Kızgın bir karakter A. Bir türlü yalnızlığıyla barışamamış ‘’Duvarlar kalınlaştıkça düşlerin genişler.’’ diyerek her şeye rağmen umudunu kaybetmediğini haykırıyor. Taş Bina dan kurtulma umudu var hikayesinin başlarında. Parmaklıkları insanların kendi yaratısı olarak görüyor. Bir taraftan ise alışmış taş binaya. Duvarlara, parmaklıklara ve havasızlığa… kurtulsa bile pek bir şeyin değişmeyeceğini içinde bir yerlerde biliyor. Tüm bunları şöyle dile getiriyor hikayesinin sonlarında:

"Hayat: iliğine kemiğine dek emilmiş bir sözcük, iç sızısını andıran bir uğultu, okyanuslar dolusu uğultu."

"Oysa ne bir başlangıç bekliyordu bizi, ne de baştan başlamakta bulunabilecek bir teselli. Hiçbir sihirli değnek alnımıza dokunmak istemeyecekti, bıçaklar vazgeçemezdi yaralarda bilenmekten, hiçbir kapı yarına doğru açılmayacaktı gelecekte, kimse hazır olmayacaktı işitmeye…. İhanet ederek, ihanetine uğramıştık yazgının, sağ kalarak, yaşar kalarak, biricik, korkunç zaferimizi kazanmış sonsuza dek yenilmiştik."

Aslı Erdoğan dilinde bir araya getirdiği zıtlıkları anlatıma yedirerek başlarda verdiği umutlu mesajı kitabın sonlarına doğru "kimse değişmez hayat değişmez" şeklinde dönüştürüyor ve okurun beklediği mutlu sonun kolay elde edilir bir şey olmadığını vurguluyor.

Taş Bina ve Diğerlerin’de yer alan "diğerleri" ise aslında kaybedenler A. Filiz, Somalili Çingene, Rus Pornocu, Dijana, Nadezda, Arjantinli Graciella, cüzdan çalan çocuklar ve diğerleri… Tüm bu karakterler aslında içinde bulunduğumuz toplumun kümesi olan Taş Binayı oluşturan yapı malzemeleri.

Aslı Erdoğan Taş Bina’nın tüm tuğlalarını kitap boyunca söküp çıkartıyor, binayı yıkıp yeniden inşa ediyor ama asla değiştiremiyor ve A. nın finalinde durumu kabul edip ‘’Aklımın erdiği pek çok şey var, ama hayat bunların arasında değil. Ellerim benden daha iyi anlar hayatı, belki bunun için hep susarlar, kabuk kabuk susarlar…’’ diyerek A.nın mücadelesini noktalıyor. Yazar Taş Bina ve Diğerlerin’de karanlıkta kalanları aydınlatmaya çalışıyor, onların var olma mücadelelerini, toprağın altında kalanları hızlıca çekip çıkartıyor. Gerçeğe soyutla dokunmak istiyor. Sonbaharın son günlerini yaşadığımız şu zamanlarda kendi Taş Binalarına dair kafa yormak isteyenlerin ilgisine…

Gürcan Öztürk
twitter.com/gurcanozturk_

İnsanı anlamak isteyenlere

"1903 senesi sonbaharında ve yağmurlu bir gecede Aydın'ın Nazilli kazasına yakın Kuyucak köyünü eşkıyalar bastılar ve bir karı kocayı öldürdüler."

O baskında kimsesiz kalan Yusuf’un hikâyesini anlatmış Sabahattin Ali. Yusuf, kaymakam Salahattin Bey tarafından evlat edinilir; kaymakam bey, eşi Şahinde Hanım ve kızları Muazzez ile yaşamaya başlar. Salahattin Bey, Yusuf’u oğlu yerine koysa, Edremit’te, şehirde, yetiştirse de Yusuf’un yabancılığı, tedirginliği ve o kimselere benzemez halleri değişmez.

“Böylece küçük Yusuf, bir sur harabesi üzerinde çıkan bir yabani incir ağacı gibi, biraz sıkıntılı ve şekilsiz, fakat serbest ve istediği gibi büyüyor, gelişiyordu.”

Kuyucaklı Yusuf, Sabahattin Ali’nin 1937 yılında yayınlanan ilk romanı. Oldukça güçlü ve anlattığı dönemin toplumsal dinamiklerini de ortaya koyan bir hikâye. Sabahattin Ali, Kuyucaklı Yusuf’ta, dili kullanmanın yanı sıra karakter yaratma konusundaki ustalığını da çok net bir şekilde göstermiş. Roman boyunca, toplumsal geri planı; karakterlerin gözünden, karakterlerin derinliğince veriyor.

"Hayat, birbirinden ayırdıklarını, kısa bir müddet için tekrar yaklaştırır gibi olsa bile, uzun zaman yan yana bırakmıyordu. Geçen günleri bir daha geri getirmek mümkün değildi ve sadece hatıralar, iki insanı birbirine bağlayacak kadar kuvvetli değildi.”
Ve elbette, aşk. Yusuf’un Muazzez’e duyduğu saf, güçlü ve özenli aşk…

"Konuşmaya ne lüzum vardı? Bütün güzel laflardan ve hoş insanlardan sıkılan bu mahlukları, birbirlerinin sessiz mevcudiyeti, yorgunluk verecek kadar doyuruyordu."

Hikâyenin, gerilim noktaları Yusuf ve Muazzez’in aşkı üzerinde yoğunlaşıyor. Güçlü, saf ve naif bir bağ var aralarında.

"Bir zamanlar birbirinden ayrılmak, birbirlerini kaybetmek ihtimalinin korkusunu çekmiş olmasalar, belki de birbirleri için ne kadar kıymetli olduklarını hala bilmeyeceklerdi. Hayatları o kadar birbirinin içinde kaybolmuş, birleşmişti. Belki o zaman evlenmeyi de düşünemeyeceklerdi; çünkü buna birbirlerini kaçırmak için en son çare diye müracaat etmişlerdi."

Kuyucaklı Yusuf, küçük bir kasabadaki insanların hikâyesi. İyilerin, kötülerin, zalimlerin ve âşıkların iç içe geçmiş, sahici ve dokunaklı anlatısı.

“Bazen insan avunmak için başka çare bulamıyor ama, sen nefsine hâkim ol. Biraz daha yaşlandıktan sonra nasıl olsa başlarsın. Hatta o zaman lazımdır da. Akşamdan akşama iki kadehin zararı yoktur. İnsana dünyayı unutturur. Eh, bu dünya da unutulacak dünya zaten...”

Kitap bir tamamlanmamışlık hissiyle sona eriyor. Sabahattin Ali, Kuyucaklı Yusuf'u bir üçleme olarak tasarlamış; ancak ömrü bu hikâyeyi tamamlamaya vefa etmemiş.

Kuyucaklı Yusuf, Sabahattin Ali'yle tanışmak veya tanışıklığını güçlendirmek isteyenlere; insanı anlamak isteyenlere iyi gelecek bir kitap…

“Saadet, hayatı olduğu gibi kabul etmektir.”

Merve Uzun
twitter.com/merveuzun

Bir çocuk gibi umutlu ve tutkulu şiirler

"Kadın şairler aşktan bahsettikleri zaman 
Mangalın küle mahcubiyeti artar."
- İsmet Özel

Aşkın ve sevginin kadınlarda daha farklı işlediğini söylemek, doğal olanı tekrar etmekten öteye geçmez. Kadınlarda bu tip durumlarda tezahür eden şey derinlik oluyor. Kimileri bu derinliğe hüznü, kimileri tutkuyu inşa ediyor. Fatma Şengil Süzer şiirleriyle aşka dalarken, okuyucunun oksijen tüpü tutku olmalı. Bundan mütevellit Söyle Sessizlik en çok erkek okuyucuların elinde olmalı. Özellikle de derine dalmaktan korkan erkek okuyucuların.

Eskişehir doğumlu şair Fatma Şengil Süzer'i özellikle Dergâh, Yedi İklim ve İtibar dergilerinden takip edenlerin gayet iyi bileceği gibi, kendisi aynı zamanda bir hikâyecidir. 2002'de yayımlanan Avlunun Uğultusu adlı kitabını 2003'te bir anlatı kitabı olan Ferhat ile Şirin ve ardından 2006'da bir masal kitabı olan Gelincik Şarkısı takip etmiştir. Şairin ilk şiir kitabı ise 1997'de yayımlanan Su Siyah'tır. Okur Kitaplığı'ndan Nisan 2013'te çıkan Söyle Sessizlik, hem ismiyle hem de kapağıyla derdini açık ediyor aslında. Bir çiçek, simsiyah kesilmiş bir topraktan tutkuyla çıkabiliyor mesela. Üstelik gürültüsünü sadece tutkuyla yaşayanlar, yaşamı tutkuyla kavramaya çalışanlar duyabiliyor, herkes değil. Tutkusuz insan, umutsuzdur. Dolayısıyla da biçare.

"Küçücük işlerime dönüyorum ben / oğlumun ateşi, yastıktaki leke
Tarhananın kokusu, yavru kediler / gibi şeylere."
(Küçük)

"İki gözde bin göz velakin samut / dişlerini gösteriyor çakallar
Bir isim söyle bir büyük isim / gül kadar güçlü gülden yumuşak."
(Yiğit)

"Ağırdım yaralıydım söz bıçak / güneşin çiçekleri
Kırılınca boyunlarından / ekşi elma kokardı / yaşamak."
(Güneşin Çiçekleri)

Kafayı yoran şiirle kalbi yoran şiir arasında seçim yapmak, okuyucunun elindedir. Şairi tanımıyorsak şayet, birkaç şiirini okumak yeterlidir. Çünkü şair, şiir yoluna koyulurken bir derdi seçer. Ya kafayı yorar ya kalbi. Kalp yorgunluğu da kesinlikle kötüye yorulacak bir hadise değildir. Zira kalp yorgunluğunu; mücadeleye çıkmış, aşk savaşında bir şeyleri göze almış, müstahkem mevkiye ihtiyaç duymamış, onurunu parmaklarının ucuyla ezmiş ve inadından çoktan vazgeçmiş şairler iyi bilir, güzel söyler. Fatma Şengil Süzer, daima kalbî şiirler söyler.

"Ben artık çirkinim incindim incinmekten / kalbimin içinde bir fili
Taşıyıp duruyorken / gülümsemekten."
(Migren ve Anksiyete)

"Yine düştüm dünyaya kımıl kımıl huzursuz
Bir kemal et, gülümse, yeniden bir kelam et
Yine ayrıl kenara çürük elma bu elma
Herkes gibi hizada duramıyor merhamet."
(Çürük Elma)

"Parkın ışıkları yanmıyor mirim
Herkes evinde
Düşeceğim, bu defa sessizce üstelik
Büyülü bir gelin gibi yosunların üstüne."
(Köprünün Büyülüsü)

Söyle Sessizlik hakkında yazdığı bir yazıda Suavi Kemal Yazgıç ağabey, "Acemiliğini/naifliğini kaybeden şair daha önce ulaştığı şiirin ötesine geçemez" demişti. Fatma Şengil Süzer'in ilk şiir kitabı çıktığında henüz 11 yaşındaydım ve şiire olan ilgim "Cimbombomum benim / biricik sevgilim"den öteye geçmezdi. Ne zaman ki şiirle uğraşmayı göze alır insan, o zaman tanır yorgun ama tutku dolu şairleri. Fatma Şengil Süzer şiirlerini ilk okumaya başladığım zamandan şimdiye kadar, miyop gözlerimin ve kalbimin gördüğü şey şudur ki; şair, naifliğinden ve o ince ince işlediği acemiliğinden hiçbir şey kaybetmemiş, daima üzerine eklemiş. Darısı, şiire merak sarmayan ve fakat şiirle yaşayan herkesin başına. Çünkü okumaktaki acemilik ve yazmaktaki acemilik aynı şeydir: tutku doludur.

Okuyan çocuk kalır: Sobe!
Okuyan âşık kalır: Aşk olsun!

Yağız Gönüler
twitter.com/YagizGonuler

Kararsızlığına mazeret arayanlara

"Başkasını Seviyorum" gazeteci-yazar Ömer Özgüner’in Doğan Kitap'tan çıkan ve 11 baskıya dek ulaşan ilk kitabı. Yazar kitabın anti kahramanı Yavuz Erden üzerinden günümüz erkek ve kadınının ilişki anlayışına ışık tutarken toplum doneleri, kişisel arzular, hırs, öfke, aşk ve yalan gibi alt metinlere de parantez açıyor.

Kitabın ana karakteri ve birincil anlatıcısı olan Yavuz, prestijli bir reklam şirketinde üst konumda çalışmakta olan, beş yıllık bir evliliği bulunan, özgürlüğüne düşkün, pek çok yaşıtının sahip olamadıklarına 41 yaşında sahip olmuş, bakımlı, marka düşkünü, estetik sahibi bir bir adam.

Olaylar Yavuz karakterinin hayatı, içsel dünyası ve çevresinde meydana gelen olaylara verdiği tepkilerin oluşturduğu geri dönüşler şeklinde ilerlerken sondan başa doğru, ortayı anlatma yöntemi seçilerek okura aktarılıyor. Yani okuyucu kitabın ilk beş sayfasında hikayenin sonucunu öğrenmiş oluyor.

Bu noktada yazarın büyük bir cesaret örneği sergilediğini söylemek mümkün. Zira bu tutum beğenen okusun beğenmeyen bıraksın mesajı veriyor. Genelinde rahat bir anlatımın, halk dilinde yer alan argo kelimelerin hakim olduğu ‘’Başkasını Seviyorum’’ bunu ilk sayfalarından itibaren belli etmeyi tercih eden kitaplar arasında.

237 sayfalık roman iki bölümden oluşuyor. Kitabın yüzde doksanlık kısmını kapsayan ilk bölüm yine kendi içerisinde bölümcüklere ayrılmış durumda. Yavuz karakterinin kadınları olarak adlandırabileceğimiz ilk bölümde başarılı reklamcının hayatından geçmiş olan kadınlarla yaşadıkları, onlardan öğrendikleri, sevinç ve hüzünlerini görmek mümkün. Özgüner’in özellikle bu bölümde güçlü durum tespitleri,sağlam nokta atışları ve iniş çıkışlı anlatımıyla yakaladığı denge göze çarpıyor. Kadın erkek ilişkilerindeki "modern çağ kadın erkeği" temasını deşeleyen yazar önemli buluntular ortaya çıkarmayı başarıyor. Yine bu bölümde yazar okuruna Yavuz karakterinin doğuşunu, kimliğinin yoğruluşunu, taşra hayatında yaşadıklarını, sahip olduğu konuma ulaşmak için feda etmek zorunda kaldıklarını Yavuzun kadınlarının hikayeleri içerisinden sunuyor.

Kitaptaki olayların asıl başlangıç noktası ve okurun karmaşık bir ormana sokulduğu bölüm ise "Aylin Duru" isimli bölüm. Bu bölümde Yavuz eşi Hande'yle beş yılın sonunda monotonlaşan evliliğini kurtarma ve renklendirme çabaları ararken genç, güzel ve ihtişamlı televizyon yıldızı Aylin Duru'yla tanışıyor ve hayatında önemli bir virajı kestirmeden almaya çalışırken yaşadıklarını okurla paylaşmaya başlıyor.

Öncesinde hayatına pek çok kadın girip çıkmış olan, iki evlilik yorgunu, yirmili yaşlarında uğradığı ihanetle kadınlara karşı bakış açısı kesinleşmiş olan Yavuz kitabın son bölümlerinde kendisiyle hesaplaşmaya başlıyor ve bu noktadan itibaren roman bir durum tespit-dönem analiz aracı halini alıyor. Burada Yavuz’un yaptığı pek çok tespit içeren cümle çalışma masasının duvarına asılacak nitelikte yetkin cümleler.

Kitap anlattığı öykü bakımından içinde bulunduğumuz zamanda hemen hemen herkesin başına gelebilecek olan olayları ele alıyor. Kalbin başkasına atması, sevilen kişinin maskesi, karar verme güçlüğü, hepsini birden ve aynı anda isteme duygusu, daha iyi yaşama arzusu ve klasik insan içgüdüleri.

Tüm bunlar hassas zıtlıklara da değinilerek günümüz İstanbul unun ışıltılı kent dokusunda ele alınıyor.

21. yüzyıl insanının kendi kendisine yarattığı çıkmazlarda boğulma noktasına gelişi üzerine de güzel şeyler söyleyen Özgüner in kitabı sadece sevgide ve aşkta değil hayatın her alanında karar vermekte zorlananlara ve kararlarına türlü bahaneler uyduranlara yazılmış gibi...

Gürcan Öztürk
twitter.com/gurcanozturk_

İçindekini bir türlü dışarı çıkaramayanlara

"Kuyuya bir taş düşmüştü. Kuyu da körpe ruhumdu benim..."

"Demian"da Emil Sinclair isimli bir gencin 20. y.y. dünyasında kendi yaşamını açığa çıkarışının ve gençliğin sorunlarına ayna tutuluşunun hikâyesi kendi ağzından anlatılır. İyi, doğru, ahlak, din kavramlarıyla yetişmiş bir çocuğun öğrencilik döneminde ruhundaki yasak duyguları keşfetmeye başlaması ve varoluşsal kıvranışının hikâyesidir.

"Ruhumda temel bir içgüdünün yaşadığını ve bunun o yasak sayılmayan aydınlık dünyada bir köşeye çekilerek kendini gözlerden saklaması gerektiğini yeniden keşfettiğim yıllar çıkagelmişti."

Muhafazakar ailesinin yarattığı geleneksel ve ahlakçı temiz dünyadan sonra kapının ardında kalan, yalanlarla yozluklarla dolu karanlık dünyayla yüzleşen Sinclair, bu ikircikli yeryüzünde iki farklı dünyanın yaşamını kuşattığını fark eder. O hayatı siyah ya da beyaz olarak ikiye ayırmıştır. Griye yer yoktur dünyasında. Bunun sebebi de ahlâki dogmalar ve normlar üzerine doğmuş olmasıdır. Günahkârlık, suçluluk, iyilik, kötülük kavramları kuşatır ruhunu ve zihnini.

"İçimde dışarı çıkmak isteyen bir şey vardı; ben onu yaşamaya çalışıyordum yalnızca. Neden böylesine güçtü bu?.."

Sinclair'in iyilik kavramından anladığı, ailesinin din algısının, günah sınırlarının dışına çıkmamak ve otoritelerine karşı gelmemektir. Kötülük ise tüm bunların tersi bir olgudur. Fakat arkadaşı Demian'ın aykırı kişiliğiyle üçüncü bir dünyayı keşfeder. Demian'dan dinlediği Habil ve Kâbil hikâyesi iyilik ve kötülük arasındaki keskin ayrımı ortadan kaldırır. Kendi bakış açısıyla iyi ile kötünün birbirine karşıt değerler yerine, bütünleşerek hayatın iki önemli simgesi olduğu bilgisine ulaşır. Demian karakteri Hesse'nin yaşama bütünsel bakışının metamorfik bir simgesidir.

"Kör kalbimin sesine uyarak anne ve babama, sevdiğim eski "aydınlık" dünyaya bağımlılığı seçmiştim; oysa bu dünyanın biricik dünya sayılamayacağın biliyordum artık."

Hermann Hesse yazın hayatı boyunca yaşamın hızla değişen döngüsünde bireylerin hayatlarına dokunur. İnsanın yazgısının maddi olgular, gelişmelerle biçimlenmemesi gerektiğini savunmuştur. Birey yazgısını kendi çabalarıyla özerk bir niteliğe kavuşturabilmeli ve kaderciliğe teslim olmamalıdır. Nietzsche ve Schopenhauer hayranı olan Hesse'ye göre insanlığın oluş süreci başlı başına bir sorunsaldır. "Demian"da da eğitimin ve eğitimle şekillenen bireyin gelişiminin önemine atıfta bulunur.

Hesse, savaş karşıtı tutumuyla Almanya'da tepkiyle karşılanmasına rağmen, metinlerinde siyasi ve politik unsurlara yer vermekten sürekli kaçınmış; uygarlığın yıkıcı etkilerine karşı, kişinin özbenliğini savunmuştur. Fakat tüm sakınmasına rağmen savaşın etkilerini alt metinlerde, karakterlerin bunalımlarında görmek mümkündür.

Yazar, Emil Sinclair'in yaşadıkları doğrultusunda Alman toplumunun aile, ahlâk, gelenek anlayışının, bireyin kendini bulması sürecinde olumsuz bir etkisi olduğunu eleştirir. Ona göre sadece iyinin anlatılması gençleri hayata karşı savunmasız bırakır. Bağnaz ahlakçılık sebebiyle gençler karakter yoksunu olarak yetişir, karar verme mekanizmaları gelişmez. Sürü psikolojisiyle yaşayan bireyler olmaya mahkumdurlar. Hermann Hesse'nin amacı dünyayı bütünlük içerisinde görmeyi öğrenmektir.

"Bizim ödev diye benimseyip yazgı diye baktığımız tek şey vardı: İnsanın tamamen kendi kendisi olması, doğanın kendi içindeki etkin özüne uygun davranması ve onun isteminden dışarı çıkmamasıdır."

Ahu Akkaya
twitter.com/diviniacomedia

Erkek çocuk manifestosu

"Acılar hatıralaşınca güzelleşir."
- Cemil Meriç, Jurnal Cilt 1

"Beş yaş, insanın en olgun çağıdır; sonra çürüme başlar."
- Alper Canıgüz, Oğullar ve Rencide Ruhlar

Bir kadın olarak hakkında yazmaya en çok zorlandığım kitaplardan biri sanırım Erken Kaybedenler. Okurken, babamın çocukluğunu hayal ettim, abimi ve ergenlik dönemine denk geldiğim çatışmalarını düşündüm, ilkokul aşkımı, sokak arkadaşlarımı hatırladım. Emrah Serbes, Erken Kaybedenler ile aslında en yakınımızda olan erkeklerin dünyasına bir ışık tutmuş. Ancak anlattığı karakterler hep karanlıklardan.

Anlatı, dram ve mizah öğeleri arasında en uçtan diğer bir uca kadar sallanan bir salıncak sanki. Üslup, son derece eğlenceli fakat anlatılanlar, alıp da o çocuk karakterleri bağrımıza basma isteği uyandırabilecek kadar duygusal. Sekiz öyküden oluşan kitapta, çocuklar bazen babalarını, bazen sevdikleri kadınları, bazen akrabalarını ama en çok da kendilerini kaybediyorlar ve okuyucu olarak bizler erkek dünyasında bir kaybetmenin hangi anlamlara geldiğini ve nasıl yıkıcı olabileceğini görüyoruz. Kitapta dikkat çeken konulardan biri dil meselesi. Çocukların diyalogları ve içsesleri, bana Alper Canıgüz’ün beş yaşındaki bir karakteri son derece olgun ve bir o kadar da bilinçli bir üslupla konuşturduğu Oğullar ve Rencide Ruhlar ile Alper Kamu Cehennem Çiçeği eserlerini hatırlattı. Erken Kaybedenler’de de karakterler 8-15 yaş arasında erkek çocuklar ve aynı Alper Kamu gibi hayatın anlamını çözmüş, her şeyin farkında ve kabullenmiş birer dile sahipler.

Bir başkaldırı bu kitap. Erkek çocukların ironi ile yayınladıkları bir manifesto. Kahramanlar “Ben hiçbir zaman merkezi bir partiye oy vermem, verdirmem, duygusal ve romantik bir insanım, beş yaşından beri şairim ve muhafazakar olduğum kadar da radikalim, her türlü ortamda kişiliğimi belli ederim.” (Anneannemin Son Ölümü, s.10) diyebilecek kadar marjinal tiplemeler. Diğer yandan “Unutmanın acısı, ayrılığın acısından farklı. Ayrılık hüzne yakın, unutmak kasvete. Yani birini er geç unutmaya mahkum olduğunu bilmenin kasvetinden bahsediyorum.” (Denizin Çağrısı, s. 63) diye düşünecek kadar da duygusal. Kitapta geçen diyaloglardan biri, toplumumuzun erkek çocuklara yüklediği güçlü, duygusallıktan uzak durma vb. davranış modellerini tescilliyor. “’Peki ben ağlarsam Semih,” dedim, “sana bunları yapanlar sevinmez mi?’. Bir üniversite öğrencisi olan Semih’in verdiği cevap öykülerdeki karakterlerin duruşunu özetler nitelikte: “’Boşver onları kardeşim.,” dedi. “’Kimin umurunda ki…’” (Üst Kattaki Terörist, s.99)

“Öne çıktım, ‘Göz yaşartıcı gaz sıkmana gerek yok,’ dedim. ‘Arkadaşlar zaten yeterince duygusal insanlar.’” (Üst Kattaki Terörist, s.98) Sahiden, göz yaşartıcı spreye gerek yok, öyküler ağlama garantili; ama acıdan ama gülmekten…

Feyza Andaş
twitter.com/feyzandas

Gönül eri gârib olmaz

"Güzel, senin bende gönlün yok ise
Sen bana kardaş de ben sana bacı."
- Türkü (Sivas, Divriği)

Söze "tarihte bugün" ile başlamaktan başka çâre olmuyor bazen. Çünkü bir gönül dağından bahsetmek, ciddi bir gönül işidir. Allah utandırmasın... 1938'de Kırşehir'in Çiçekdağı'nda yeşeren "Bozkırın Tezenesi", geçtiğimiz yıl bugün; 25 Eylül 2012'de İzmir'de dünyaya veda etmişti. Büyük Türk ozanı Neşet Ertaş'ın hayatta etkilendiği tek insan babası Muharrem Ertaş'tır, kendisi de "Babamla ben aynı ruhun insanlarıyız" diyerek bunu tasdik etmiştir. Yola ruhtan çıktık, çünkü Neşet Ertaş'ın ruhu bu toprakların ruhu idi. Anadolu'nun ruhu idi. Bunu geç gören gözlere kendisinin seslendirdiği muazzam türkü, her şeyi ifade ediyor aslında: "Bunca erler evliyalar / türkü sever türkü söyler / görür gözlü enbiyalar / türkü sever türkü söyler, Türk'üm diyen."

Öyle bir isimden bahsediyoruz ki, Süleyman Demirel dönemine dönersek hemen hatırlayalım. Kendisine "devlet sanatçısı" unvanı verilmek istenmiş fakat hakiki bir "Baba" olan Neşet Ertaş bunu kabul etmemiştir. "Biz hepimiz bu devletin sanatçısıyız" demiştir. Sadece TBMM tarafından verilen "Üstün Hizmet Ödülü"nü kabul etmiştir, onu da "bu kültüre hizmet eden ecdadımız adına aldım" diyerek. Bugün redd-i miras etmek için her yolu deneyenlerin, kendi kültürlerinden ne kadar kopuk olduklarını öğrenmeleri için tarih kitaplarına ihtiyaçları hiç yok. Kendi müziklerini dinleseler, anlayabilecekler. Siyasete girmeden, traktörümün direksiyonunu kırıp kitaba yöneliyorum.

"Dost elinden gel olmazsa varılmaz
Rızasız bahçenin gülü derilmez
Kalpten kalbe bir yol vardır görülmez
Gönülden gönüle gider, yol gizli gizli."
- Gönül Dağı

Haşim Akman'ın Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları arasından 2006 yılında çıkan Neşet Ertaş Kitabı'nı yanılmıyorsam 2008'de edinmiştim. O yıla kadar da hafızamda en fazla 20-30 türkü vardı. Kitaptan sonra bol bol türkü ezberlemeye, incelemeye ve hatta klarnetimle üflemeye gayret ettim. Türkülerin üzerine gittikçe, toprağı nasıl da sevdiğimi fark ettim: Esen rüzgârı, batan güneşi, yağmuru ve sevmeyi. 300'ü aşkın sayfa boyunca Haşim Akman, Neşet "Baba" Ertaş'ın hayatını inceliyor, onunla yaptığı söyleşileri çocukluğundan başlatarak bize bir belgesel izlettiriyor. Bu belgeselde şu görülüyor: Her ruh hâlinin bir Neşet Ertaş'ı var. Hazret ne diyordu hatırlayalım:

"İnsanın derdi ne kadar büyük olursa gülüşü o kadar sıcak olurmuş, o dert güzelleştirirmiş onun yüreğini. Öyle derler, bizim buralarda. O derdin büyüklüğü neye göre ölçülür biçilir bilmem ben. Fakat birinin gülüşünün sıcaklığını hissettim mi, anlıyorum ki derdi çok. Güzelleşmiş derdiyle."

Dünyevi mevzulardan yorulunca "Yalan Dünya"yı, hasrete düşünce "Neredesin Sen"i, kırılınca "Ahirim Sensin"i, olanlara yandıkça "Kendim Ettim Kendim Buldum"u, sevmekten vazgeçmedikçe "Gönül Dağı"nı, aşktan keyiflenince "Tatlı Dile Güler Yüze"yi veya sessizliğe çekilince "Neden Garip Garip Ötersin Bülbül"ü kim dinlememiştir ki? Neşet Ertaş, tüm sözlerinde bestelerinde gönlünü ortaya koymuş ve ruh olmuştur. Kitapta da bunu okuyor, bir ruh okuması, bir gönül incelemesi yapıyor okuyucu.

"Bu derdin elinde kaldım biçare
Aradım derdime bulmadım çare
Yüreğimde vardır bilinmez yare
Sen de yüreğinden yaralı mısın?"
- Neden Garip Garip Ötersin Bülbül

Evet, "Gönülden gönüle bir yol vardır, görülmez" demiş Neşet Baba. Açtığı yolda bize, kendimizi bulma imkânı sağlamış ve asırlarca da sağlayacaktır şüphe yok ki. Çünkü gönül eri gârib olmaz. "Herkesin bir Zahide'si vardır" diyen Neşet Ertaş'ın şu sözü de hep hatırlanmalıdır: "Gönlünün eşini bulan gârib değildir."

Soru: "Babanız yoksulluktan şikayet eder miydi?"
Neşet Ertaş: "Biz doğduğumuzdan beri yoksulduk, varlığını görmedik ki yoksulluktan şikâyet edelim."

Kendisine Allah'tan rahmet diliyor, bu kitap önerisiyle birlikte şükranla yâd ediyor, kulaklarımda yankılanan "Ben De Şaştım Bu Gönlümün Elinden" adlı Sivas türküsüyle Neşet Baba'yı anıyorum.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf

Ucu açık kalan meseleleri sorgulayanlara

İpek ve Bakır, Tomris Uyar’ın ilk kitabı. 1965-70 yılları arasında kaleme aldığı öykülerinin kendi seçtikleri arasından oluşturduğu bir derleme. Yazarın parçalarını diğerlerinden farklı kılan, ikili bir anlatım tercih edilerek kaleme alınmış olmaları. Olaya hakim anlatıcının gözünden anlatılan öykülerin gerekli görülen yerlerinde karakterlerin iç sesleri ve duygu durumlarının da dahil edilmiş olması. Bir diğer önemli ayrım noktası ise Uyar’ın metinlerinin yoğun bir biçimde alt ve orta tabakanın sesini aktarıyor olması. Bunu yaparken sırıtmayan, yormayan ve üzerinde çok düşündürmeden anlatılmak istenilenin başarılı bir şekilde anlatılabiliyor oluşu.

Genel olarak her hikayesini tek bir karakter ve onun etrafında gerçekleşen olaylar üzerine kuran yazar, kişisel perdesinin aralığından sızan ışığın el verdiğince ince ince aydınlatıyor okurunu.

Tomris Uyar’ın her hikayesi tek okunuşta anlaşılabilecek özellikte metinler değil. His ve empati gerektiriyor. Kitabın yirmi sayfası boyunca kendini olaylara kaptıran okur kalan elli sayfa boyunca derin duygusal tahliller ve kişiler üzerinden sorgulanan toplum meselelerine maruz kalabiliyor.

Yazar hikayelerinde özellikle ucu açık kalmış meselelere tuz basıyor ve bu durum okuyana yazanın yaşamından izler taşıyormuş izlenimi veriyor.

Bu özellikleri ile Uyar’ın öyküleri keskin virajlı bazen çıkmaz sokaklı bir yolda ilerliyor. Okura düşen farlarını sürekli açık tutmak ve kendisini en güvende hissettiği anda bile sürprizlere hazırlıklı bir biçimde Uyar’ın hikayelerinin direksiyonunu sağlam kavramak.

İki bölümden oluşan Kitap’ın ilk bölümünde yedi hikaye yer alırken ‘’Mazi Kalbimde Bir Yaradır’’ başlığını taşıyan ikinci bölümün ilk dört hikayesi birbiriyle bağlantılı bir biçimde gelişiyor. Geriye kalan altı hikayede ise yazarın yoğun olarak kişilere eğildiği görülüyor.

İlk bölümün dikkat çeken hikayeleri arasında "Çiçek Dirilticileri" ve "Kuytuda" isimli hikayeler yer alıyor. Uyar "Çiçek Dirilticileri" hikayesinde küçük karakteri Şükrüye üzerinden kırgınlıklar ve dargınlıklara, aile içi zıtlıklara göndermelerde bulunurken çocuk masumiyetimizi nasıl kaybettiğimize de ustaca değiniyor ve soruyor "Ne gereği var?", "Kuytuda" ismini taşıyan hikayede ise yaşlı bir kadının dünyasına kapı aralıyor yazar. Ömrünün son demlerinde evinden pek çıkmayan hala çocuklarının mutluluğunu kendi mutluluğundan önce tutan bir annenin hikayesini anlatıyor. Dünyaya ve değişimine hayret ederken balkondan gördükleri ile içinde bulunduğu zamanı tahlil etmeye çalışan bu yaşlı hanımı sevmemek zor gibi. İkinci bölümde öne çıkan hikayelerin başında ise "Yürek Hakkı" yer alıyor. İstanbul’dan Anadolu’nun bir köyüne gelin giden şehirli bir kadın ve ona hayran görümcesi üzerinden kent kır çatışması, toplumsal değerler, kişisel beğeniler, arzu ve istekler kurcalanıyor.

"Sarmaşık Gülleri" ise kitabın son hikayesi. Bekar bir annen ’in küçük kızıyla sorunlarını eski kocasına anlattığı bir mektup aslında bu hikaye. Yalnızlık, bıkkınlık, pişmanlık ve beklentiler üzerine güzel bir son söz niyetine.

İpek ve Bakır yumuşak ve sert hikayelerden oluşmuş adını layıkıyla taşıyan bir kitap. Ani açılış ve kapanışları var. Ama bu anilik rahatsızlık vermeyen, okuyucusunu üzmeyen bir anilik. Ucu açık kalmış meseleleri tamamlamak arzusunda olanların ilgisine…

Gürcan Öztürk
twitter.com/gurcanozturk_