Sır etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Sır etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

7 Ekim 2017 Cumartesi

Posttan koltuğa: dava adamlarının değişimi

Okuyucuları, Mustafa Kutlu’nun “Sır” adını verdiği hikâye kitabına ayrı bir ilgi gösterdi. Kitap 1980’lerin koşullarında kaleme alınmış bir dizi salkım hikâyeden oluşuyor. 80’li yıllara özellikle vurgu yapıyorum, çünkü o yıllar Müslümanların mütevazılıkla övündüğü, “dava delileri”nin hiçbir menfaat beklemeden memleketin her bir yerine gözü kapalı gittiği, eşyaya karşı mesafenin telkin edildiği, sedirlerde oturulup sohbetlerin yapıldığı, sıkıntıların göğüs genişliği ve duayla hafifletildiği, şöhretin afet sayıldığı, koltuğun bedeni yükseltip ruhu küçülteceğine inanıldığı, siyasetin mefkûreden ayrı düşünülmediği yıllardı. Taşradan şehirlere gelip yerleşmeye başlamış, bazıları üniversiteye giden, bazıları esnaflık yapan, bazıları da serbest meslek sahibi orta sınıftan insanların “Müslümanca yaşamak” konusundaki dikkatleri ve hassasiyetleri henüz eşya tarafından sınanmış da değildi. Bir başka söyleyişle, şimdilik sahip olmadıkları bir mülkü ellerinin tersiyle itme mahareti gösteriyorlardı. Acaba tavırları inançlarından mı yoksa mağduriyetlerinden mi kaynaklanıyordu? Bunun sağlamasını yapabilecek deneyimden yoksundular…

Edebiyatın ve edebiyat adamının sezgici bir tarafı hep vardır. Sanatçı, “olmakta olanın” içinde kıpırdayıp duran “olacak olanın” işaretlerini önceden görür. Sır kitabındaki hikâyeler, seksenli yılların o coşkulu dava adamlarının zamanla nasıl bir değişim geçireceklerini öylesine isabetle anlatmıştır ki şu birkaç on yıllık kısa tarih bu kurgu metinleri fazlasıyla doğrulamıştır. Kutlu’nun Sır kitabının her yerinde değil ama başında ve bitiminde bir Efendi Hazretleri vardır; eseri o açar, sonra ortadan kaybolur ve sonunda esere yine noktayı o koyar. Bir anlamda bu çok odalı hikâyelerin giriş ve çıkış kapısıdır. Efendi, Efendi olmadan önce Anadolu köylerinden birinde şeyhine bağlı, emeğiyle kıt kanaat geçinen, alnı terli, dizi yamalı, elleri nasırlı biri mürittir. Efendisi, ölümü kendisine ayan olunca uzaklardan müridi ziyarete gelir; baş başa kalırlar ve emaneti ona teslim eder. Bu hiç beklenmedik yük müride ağır gelir, onca civanmert içinde kala kala ona mı kalmıştır Efendi’lik! Ama öyle takdir edilmiştir. Köyünden şeyhliğini yürütmeye, tarlasına gitmeye, nasırlı elleriyle ekmeğini müridanına dilimlemeye devam eder. Fakat “yeni düzen”i sezmekte olan müritleri, onu tarikatın geleceği için büyük şehre yerleşmeye ikna ederler. Gelir, posta oturur, işleri ahvalince sürdürmeye gayret gösterir. Bir süre sonra müritleri mütevazı mekânı bürokrat, bakan vb. konuklar için değiştirmeye başlar; post gitmiş yerine koltuk takımları gelmiştir. Şeyh efendi günlerden bir gün aynanın karşısına geçer ve bir zaman nasırlı olan şimdi tombullaşmış, yumuşacık ellerine bakar. Düzen değişmiştir. O gece tekkeyi terk edip sırra kadem basar. Efendi sırroldu derler…

Efendi sırra kadem bastıktan sonra sahneye başka kahramanlar çıkar, hepsi de bir biçimde tekkeyle münasebeti olan insanlardır. Hikâyeci, tombul ellerine bakıp gelecekteki düzenden dehşetle kaçan Efendi’nin ardından, o düzenin içinde kaybolmaya başlayan kahramanları anlatır. Elbette çoğunun çabası ve kazançları Müslümanlığın, Müslümanların istikbali içindir. Ama bu süreçte eşya da onları sınamaya başlamıştır; bir mağduriyetten dolayı mı yoksa bir inanmışın tenezzülsüzlüğünden dolayı mı bir vakitler kendisine sırt çevrildiğini adeta test eder. Dönem aynı zamanda “politik vizyon” dönemidir. Ve elbette tekkede “post”un yerini “koltuk”un almasının bu yeni politik ve ekonomik vizyonla yakından alakası vardır. Koltukla beraber tekke, siyasetçinin belini bükmeden içeriye girebileceği, dizini kırmadan oturacağı ara bir zemin hazırlar. Bu koltuklu yeni zeminde siyasetin tekkeye, tekkenin de siyasete teklifleri olacaktır. Elbette tekke ilk kez siyasete karışıyor değildir. Yeni olan, tekkenin ve siyasetin “dünya işleri” için zamana uygun bir seki bulmakta fazla zorluk çekmemeleridir. Sır kitabında müridan, efendiyi posttan koltuğa razı etmekle, tekkeyi de “koltuk”lu düzenle ilişkiye elverişli hale getirir. Ama “post” ve “koltuk” sıradan nesneler değillerdir; bu karar, pek çok cepheden insanın dünyayla, eşyayla, siyasetle, gündelik hayatla ilişkisini etkileyebilecek bir karardır…

Bir bedenin nerede, nasıl, ne şekilde görüldüğü önemlidir. “Post” ve “koltuk” sadece tekke-siyaset ya da tekke-iktisat ilişkisinin değil, beden-dünya ilişkisinin de göstergeleridir. Bu tür “gösterge”leri “gösteren” ve “gösterilen”inden bağımsız okuyamayız. Postun hangi hayvana, koltuğun hangi firmaya ait olduğuna dair bilgilerin de “gösterge”nin mahiyetiyle ilişkisi yok denecek kadar azdır. İnsan bir posta oturduğunda biz, “kültürel” müktesabatımızla onun dünyadan, her türden büyüklenmeden uzak durma mesajı verdiğini anlarız. Oysa koltukta bu mesaj yerini başka mesajlara bırakır. Tekke bağlamında “post” ve “koltuk” tarihin değişimiyle birlikte ifadelendirilecek nesneler değillerdir. Bu iki eşya, tekkenin dünyevi tarihin karşısında mı yoksa yanında mı durduğunun “gösterge”leridir…

Ali Ayçil
twitter.com/AycilAli