Paul Robert Magocsi etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Paul Robert Magocsi etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

24 Aralık 2017 Pazar

İşte Kırım ve Kırım Tatarları'nın tarihi budur

Kırım, tarihi boyunca Rusya’nın Karadeniz’e inme ve Güney’de nüfuz sahibi olma politikalarının kilit noktası olmuştur. 1475’te Sultan Mehmet döneminde fethedilmesinden sonra Osmanlı İmparatorluğunun Doğu Avrupa’daki gelişmeleri kontrol etmesi sağlanmıştır. Biliyoruz ki Yavuz Selim Han şehzadeliği zamanında Kırım Kefe’yi sancak şehzadesi olarak yönetti.1784 yılından itibaren işgal politikalarını uygulamaya geçiren Rusya 19. yüzyıl da dâhil olmak üzere yüzyıllarca süren acılara sebebiyet vermiş ve bölge Müslümanlarını anavatanlarını terk etmek zorunda bırakmıştır. Stalin zamanında bölgede işgal, sürgün, katliam, kültürel asimilasyon politikaları Tatarlarda unutulması imkânsız acılara sebep olmuştur. Şu Mübarek Topraklar kitabı, iktisadi ve siyasi öneme sahip bölge olan Kırım yarımadası ve bölgenin etnik grubu olan Kırım Tatarlarının tarihinin izini sürmektedir. Yapı Kredi Yayınları tarafından neşredilen kitap, Paul Robert Magocsi tarafından kaleme alınmış ve 10 bölümden oluşmaktadır. Kitaba Kırım’ın jeopolitik tanımıyla giriş yapan yazar; “bol güneşli bir memleket. Geniş sahilleri denizlerinin hem bedene hem de ruha deva hafif tuzlu sularıyla yıkanan bir memleket. İşte Kırım budur.”(sf. 9) diye tarif etmektedir.

Stratejik konumu ve verimli arazileriyle dikkat çeken Kırım, Hunlardan Venediklilere, Bizans’tan Osmanlı’ya birçok medeniyete ‘ev sahipliği’ yaptı. MÖ 1100 yılında Ukrayna’ya gelen Kimmerler MÖ 7. Yüzyıl’da Kırım topraklarına ulaştıklarında, hali hazırda orada yaşayan bir halk karşılaşırlar… Tauriler. Kırım’ın ilk yerleşimcileri olarak görülür. (sf. 19)

Kırım bölgesine ilk Türk akınları Hunlarla birlikte başlamıştır. Türkistan coğrafyasında ki olaylar sebebiyle İskitler, Hunların önünden, bu günkü İdil-Ural sahasına gelmişler ve merkez olarak da kendilerine Kırım’ı yurt edinmişler. Yazar Magocsi ise bu durumu “Yunan denizcilerinin ve yerleşimcilerinin Kırım’ın güney kıyılarına ulaştığı dönemde, İskitler Ukrayna bozkırlarına ulaşmış ve Kimmerleri yerlerinden ederek bugün Don nehri’nden Tuna deltasına kadar olan kısma egemen olmuştur.” (sf. 21) diye anlatırken İskitleri İran kökenli olduklarını belirtmiştir. Hazar Devletinin yıkılmasından sonra Peçenekler, Oğuzlar ve Berendiler arasında çatışmalar vukuu bulmuştur. Fakat kalıcı olmayı başaran ise Kıpçakladır. Bizansla ekonomik bağlarını geliştiren Kıpçaklar, Bizans ürünlerin Kırım dağlarının ötesine kadar nakledip Kiev Knezliğine kadar varıyor. (sf. 33) Doğu’dan Moğolların gelmesiyle bu düzen son bulmuştur. Yazar kısa Cengiz Han tarihini anlatırken, ordularının fetihleri sırasında ele geçirdiği Türkî gruplar olduğundan bahsetmektedir. (sf. 35)

Cengiz Han’ın vefatı üzerine Ukranya’dan, Kafkas Dağlarına kadar uzanan geniş bir bölgede Altınorda devleti adını almıştır. Bugün Müslümanların içeresinde bulunduğu durumu 1204 yılında Hristiyanlar kendi içlerinde mezhep savaşı veriyorlardı. Batı Avrupalı Hristiyanlar, bölücü olarak gördükleri, Doğu Ortodoks Hristiyanları ile savaşmaktadır. Bu süreçte 1220’ler tarihinde Selçuklular, Mezhep savaşı içinde ki Hristiyan Bizans elinde ki kıyı bölgeleri ele geçirmiş ve “Altınorda ile sıkı ilişkileri Anadolu’dan Türki (Oğuz) yerleşimcilerin, özellikle de 13. Yüzyılın ikinci yarısında, Kırım bozkırlarına akın etmelerini doğurdu.” (sf. 38)

Altınorda devleti yıkılmadan 1428 yılında, Hacı Giray da, diğer hanlar gibi üzerinde hak iddia ettiği Altınordu tahtını ele geçirmek için, Lehistan Kralı ve Moskova Rus Prensi ile anlaşma yapmaktan çekinmedi. Bu arada, Kefe Cenevizlilerine karşı, Fâtih Sultan Mehmed Han ile de anlaştı. Hacı Giray, yerel Tatar beyleri tarafından Kırım’ı yönetmek üzere davet edilecektir. (sf. 43) Kırım hanı, 1502’de Saray şehrine hücum ederek Altınordu Devleti’nin yıkılmasına sebep olacaktır. Giray hanları mutlakiyetçi hükümdarlar değildi ve ülkeyi Kırım Tatar beylerinin aktif katılımıyla yönetiyorlardı. (sf. 49)

Kırım coğrafyası ticari faaliyetlerin yoğun bir şekilde kullanılan güzergâhtır. Bundan dolayı yıllardır doğu ve batı milletlerden gelenlerin tacirlere ve mallarına ev sahipliği yapmıştır. Kırım’ın ekonomi açısından temeli köle ticaretine dayanmakla (sf. 54) birlikte kürk ticareti de öne çıkmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğunu durumu kötüye gitmesiyle birlikte Kırım hanlarının ve beylerin payına düşen savaş ganimet gelirleri azalmıştır. Bu durum 1783’te II. Katerina döneminde Kırım devletine son vererek işgal etti. (sf. 59)

Rus Çarlığı Kırım’ı işgal ettikten sonra Kırım’ın demografik yapısını değiştirmiştir. Rusya ilk aşamada Kırım’dan Müslüman Tatar nüfusunu göç ettirmiş, göç edenlerin sayısının 10 ile 30 bin arasında olduğu tahmin ediliyor. (sf. 63) İkinci aşamada ise Kırım’a dışarıdan Rus, Kazak, Alman gibi çeşitli toplulukları getirerek iskân etmiş. Rus Çarlığı tatarların Kırım’ı ilhak ettikten sonra kültürel değerlerini yok etmeye yönelik bir politika izlemiştir. Kırım Hanlığından kalma saraylar, parklar, çeşmeler, camiler bakımsızlıktan çürümeye terk edilmiş ya da bazı durumlarda kent temelli Rus imparatorluk idaresinin ihtiyaç duyduğu projelere yer açmak amacıyla kasten yıkılmıştı. (sf. 66) Kırım’dan Tatar nüfusu göçe zorlayan önemli nedenlerden biri bölgedeki Tatar nüfusun mülkiyet hakkının ellerinden alınması görünmektedir. 1820’lerden itibaren imparatorluk, Rusları Kırım’a yerleştirmekte ve ilerleyen yıllarda ise Kırım sakinlerinin 70 binden fazlasını Ruslar oluşturuyordu. (sf. 70) Takvimler 1863 yılını gösterdiğinde 140 binin üstünde Kırım Tatarının Osmanlı İmparatorluğuna kalıcı olarak göç etmiş ve bunun 784 köy boşaltılmıştır. (sf. 72) Rus İmparatorluğu hükümeti bu nüfus kaybını imparatorluğun diğer bölgelerinden Kırım’a yerleşmek isteyenlere özel parasal ve toplumsal ayrıcalıkla sağlayarak telafi etti. (sf. 74)

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Rus İmparatorluk toplumunda devrimci dönüşümlere giden yol hazırlandı. Kırım Tatarları 1919 ve 1920 yıllarında Kırım’da devrim ve iç savaş döneminin aşaması oldu. (sf. 97) 1922 yılında Sovyet yetkilileri Arap alfabesi destekçilerini burjuva milliyetçisi olmakla suçladı. (sf. 113) Kırım Tatarı olan 3.500’e yakın devlet görevlisi, parti yöneticisi tutuklandı. 1931-35 yılları arasında ise yüzlerce camii kapatılması ve yarımadanın Müslüman din adamlarının çoğunun Sibirya’ya sürgüne gönderildi.

İkinci Dünya Savaşı yıllarında Alman işgalci güçleriyle aktif işbirliği yapmış olmak suçlanıp, 18 mayıs 1944’te Stalin emrni hayata geçirdi ve tüm Kırım Tatar nüfusunu sürmeye başladı (sf. 127) ve Kırımda fiilen etnik temizlik yapılıyordu. Ezici çoğunluğu oluşturan kadın ve çocukların üst üste kamyonlara doldurdular. Ölüm yaşlı, genç, zayıf dinlemiyordu. Susuzluktan ve pis kokudan ölen vardı. Savaş sonrası Sovyet rejimi bu idari değişikliğin yanı sıra Tatarlardan kalan tüm anıları ve Kırım’daki asırlık varlıkların izlerini silmeye girişti. (sf. 135)

Baturhan Ergin
twitter.com/erginbaturhan