Hakan Boz etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Hakan Boz etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

16 Ocak 2017 Pazartesi

Farklı zihinlerden ve farklı boyutlardan bir döneme bakış

"İttihatçılar vardı hilâl bıyıklıydılar 
Sustasına basılmış birer çakıydılar."
- Attilâ İlhan

"Silindir gibi geçti tarih üzerimizden
Doğru, bir bir kayıtlardan silindik
Ama tarih, bir yandan, başımıza gelirken
Bir yandan bizler tarihi değiştirdik."
- Roni Margulies

Ülkemizde yıllardır değişmeyen bir şey varsa o da İttihat ve Terakki üzerine yazmanın, düşünmenin, eser üretmenin riskli oluşudur. İttihatçılara dair yapılacak müspet bir yorum başınızı fena hâlde derde sokabilir. Bu cesaret gerektiren yolun sonu masonluğa, dinsizliğe ve hainliğe dahi çıkabilir. Tüm bu seviyesizliğin programını oluşturanlar padişahları gönüllerinde birer puta çevirir, bir imparatorluğun sonunun gelmesinden üç beş kişiyi mes'ul tutar yahut bugünkü siyasi, iktisadî ve hatta edebî ne kadar sıkıntımız varsa topyekun İttihatçıların üzerine yıkar.  Elbette günümüzün bol diriliş ruhlu popüler tarihçiliği ve her yerinden hamaset akan nostalji özleminden İttihat ve Terakki ekibi de nasibini alacaktır. Yok olan her şeyimiz "Talat, Cemâl, Enver üçlüsü" ve onların arkadaşlarına mâl edilir. Böylece hepimiz son iki yüz yıldır geçirmekte olduğumuz zihni felçlerin, bilinç sıkıntılarının ve yozlaşmış fikirlerimizin sorumluluğundan da kurtulmuş oluruz. Öyle mi? Öyle değil.

Tek bir tarihi kişi üzerine giden kitapların riski; bir cemiyeti, partiyi yahut devri anlatan kitapların riskiyle kıyaslandığında çok daha düşük kalır. Özellikle İttihat ve Terakki dönemine dair yaptığı titiz araştırmalarla tanınan Hakan Boz bu riski üstlenerek hem üç tarihi kişiliğin önderliğini yaptığı bir cemiyeti, hem yakın siyasi tarihimize damga vurmuş bir partiyi, hem de bir devri "Bayrak Kalpak Revolver: İttihat ve Terakki Cemiyeti" adıyla dosya hâline getirmiş. Son dönemin güzide düşünce dergilerinden İhtimal Dergisi'nin yayınevi ise basmış. 352 sayfalık bu kitapla bir araya gelen yazarlar şöyle: Orhan Koloğlu, H. Raşit Yılmaz, Erol Cihangir, İlyas Kara, Nevzat Artuç, A. Baran Dural, Mustafa Yiğit, Afşin Efkarlıoğlu, M. Emin Elmacı, H. Bahar Aşçı, R. Bülent Şenses, Erol Akcan, Ercan Uyanık, Oğuzhan Yücel, İkbal Vurucu ve Fahri Türk.

Önsözde Hakan Boz, "ideolojik yargıların bir kurbanı olan" İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin esasen Sina Akşin'in ifadesiyle cumhuriyetin fışkırdığı bir kaynak olarak görülmesi gerektiğini de vurgularken aslında bir savunma yapmıyor. Gayet haklı olarak Türk siyasi hayatına nice aktör ve fikir kazandırmış bu dönemin yeniden ama farklı biçimlerde yorumlanmasının Türk sosyal bilimine bir katkı sağlayabileceğini düşünüyor. Hatta önsözde okuduğumuza göre bu dönemin kaynak kitabını yazmış isimlerinden Feroz Ahmad'ın da aslında dosyada yer alacağını fakat yoğunluğu sebebiyle bunun mümkün olmadığını belirtmesi de hem heyecan hem üzüntü verici. Keşke kısmet olsaydı, okuyabilseydik. Lakin Prof. Dr. Feroz Ahmad kitabın arka kapağına düştüğünü notta önemli bir noktaya temas etmiş: "Derin analizlerin yer aldığı bu kitabıni yararlı ve akıcı bir şekilde modern Türkiye'nin temellerini anlamak isteyenlere yardımcı olacağını düşünüyorum."

II. Abdülhamit'in 32 yıllık saltanatıyla başlayan kitap bir kere okunmayı değil zaman zaman ilgilen konuya dair sakince okunmayı hak ediyor. Bu tip kitapların okuyucu tarafına göre pratik oluşunun sebebi de bu. Öte yandan bir kişi yahut cemiyete, döneme dair okumalar yaparken farklı zihinlerin fikirlerinden yararlanmak için de editoryal kitaplar daha makul oluyor. İzlenen yol elbet bir yere çıkıyor. "Bayrak Kalpak Revolver" yolunu izleyen okuyucular Enver'in Trablusgarp'taki rolünden Bâb-ı Âli'ye sefertasıyla giden bir başbakan olan Talat Paşa'ya; Cemal Paşa değerlendirmelerinden İttihat ve Terakki ideologu olarak Ziya Gökalp'e, cemiyetin Kürtler arasındaki ilişkisinden sosyoekonomik boyutlarıyla kapitülasyonların geldiği noktaya; İttihat ve Terakki'nin millî iktisat düşüncesinden Osmanlı ordusundaki ıslahatların 1883-1918 dönemine yansımalarına; dönemin paramiliter gençlik kuruluşlarından 1908-1918 arası eğitim reformlarına, Yeni Türkiye'deki tarih savaşlarından "Elveda Güzel Vatanım" kitabının eleştirisine dair çok boyutlu bir okuma yapabilecekler.

Netice-i kelam; İttihat ve Terakki döneminin farklı kaynaklardan ve farklı yazarlardan, fikir adamlarından yeni düşünceler ve önerilerle yeniden okunması gerekiyor. Tekrar tekrar yapılacak okumalar bizi daha farklı pencereler vasıtasıyla yeni yollara, yeni pratiklere açabilir. Hakan Boz'un editörlüğünde İhtimal Dergisi Yayınları'nca neşredilen "Bayrak Kalpak Revolver", bu amaçla ortaya çıkmış bir dosya-kitap. Okuyucusunun ve üzerine düşünen beyinlerin bol olmasını temenni ediyorum.

Yağız Gönüler
twitter.com/ekmekvemushaf